Sokół 125. Pierwszy, polski motocykl powojenny. Historię tego motocykla powinien znać każdy motocyklista

Fakty pozostają takie, że motocykle takie jak Sokół 125 czy SHL M02 były nadzieją na podniesienie polskiej gospodarki z ruiny. Oczywiście w tych działaniach nie były najważniejsze, a nawet wręcz marginalne, ale społeczeństwo zwyczajnie potrzebowało codziennego środka transportu. Odbudowa sieci trakcyjnych czy wybudowanie dużych pojazdów komunikacji społecznej i ponowne zazębienie systemu, który miałby to wszystko ujarzmić, zajmowało sporo czasu i pochłaniało olbrzymie środki finansowe. Budowa prostego i lekkiego motocykla wydawała się najłatwiejszą ścieżką. Tym bardziej, że w ramach reparacji wojennych Polska jak i wiele innych krajów otrzymała od upadającej III Rzeszy technologię do produkcji motocykla opartego na bazie  doskonałego DKW 125 RT. Chociaż nie jestem pewien czy ktokolwiek Niemców pytał się o zdanie…

Sokół 125 powstał w czasach biedy totalnej

Zresztą o ile ceny samochodów w drugiej połowie lat 20-tych zaczęły spadać i auta faktycznie stały się bardziej dostępne na starym kontynencie, to motocykl był po prostu tańszą alternatywą i bardzo często wybór dwóch kółek nie miał nic wspólnego z tym, że ktoś jeździł na motocyklu. Poza tym postrzeganie dostępności motocykli w naszym kraju ma wiele płaszczyzn.

O ile w Warszawie, czy innych dużych miastach, motocykl faktycznie był tańszą alternatywą środka transportu, to pamiętajmy, że lata 40-te na polskiej wsi to okres olbrzymiej biedy i walki o przetrwanie. Brakowało wszystkiego, domostwa bardzo często były pozbawione prądu, a dostęp nawet do świec czy nafty nie był taki łatwy jak może się wydawać. Każdy tak naprawdę miał inną sytuację. Polska gospodarczo i infrastrukturowo była na kolanach, ale powoli z nich wstawała. Nie pomagał nam w tym, nasz czerwony brat ze wschodu.

Przeczytaj również:

Sokół 200 M411: dowód, że gdyby nie wojna to polskie motocykle byłyby znane na całym świecie

Oczywiście, to co napisałem powyżej możemy podważyć, podając za przykład bardziej zamożne części naszego kraju, ale fakty są takie, że jeszcze w latach 70-tych nie było żadnym problemem spotkać w Polsce gospodarstwa bez dostępu do bieżącej wody czy prądu. Jakoś sobie radziliśmy. Poradzić musieli sobie również inżynierowie, którzy pływali w bardzo ograniczonym pod względem zasobów basenie technologicznym. Przecież mogli wziąć na stół DKW 125 RT i na jego podstawie 1:1 stworzyć motocykl taki sam (nikt przecież producenta nie pytał o zdanie), tylko z naklejkami Sokół 125. Trochę tak było, jednak w tamtych czasach nie mieliśmy szans np. na wyposażenie motocykl w zapłon bateryjny. Inżynierowie zdawali sobie sprawę, że taki układ nie tylko podniesie koszty produkcji, ale przede wszystkim unieruchomi motocykle kilka lat po opuszczeniu fabryki. Akumulatory były w tamtych czasach nie tylko drogie, ale przede wszystkim trudne w zdobyciu.

Tak o motocyklu Sokół 125 pisał Erwin Gorczyca na łamach magazynu świat motocykli (wydanie 8/97):

Sokół 125 to motocykl, od którego rozpoczęła się powojenna motoryzacja w Polsce, nie mógł więc być maszyną drogą i technicznie skomplikowaną. Wiadomo jaka była kondycja kraju wycieńczonego wojną, próbującego uruchomić podstawowe działy gospodarki, aby jak najszybciej życie wróciło do normy. Nie był to też odpowiedni czas do realizacji ambitnych projektów motocyklowych. Niespełna rok po zakończeniu działań wojennych podjęto decyzję o produkcji motocykli w Polsce. Postawiono na jednoślady, jako podstawowy środek transportu – najtańsze w produkcji, czyli najszerzej dostępne, najprostsze w obsłudze i gwarantujące dotarcie w rejony pozbawione utwardzonych dróg, tym samym niedostępne dla samochodów. Wybór padł na DKW 125 RT, popularny motocykl, znany od przed wojny i chyba najczęściej w historii motoryzacji wykorzystywany jako wzorzec do budowy najprostszych konstrukcyjnie jednośladów. Stał się on także protoplastą Sokoła 125. Motocykl Sokół M01 125Silnik oznaczony S 01 wykonywano we Wrocławiu, w Państwowych zakładach Lotniczych, zaś pozostałe elementy w Państwowych Zakładach Samochodowych w Warszawie, gdzie dokonywano też montażu całości

Oprócz tego na ziemiach polskich ciężko było o dobre paliwo. To też spowodowało obniżenie stopnia sprężania, dzięki temu mogliśmy korzystać ze znacznie gorszej jakości paliw. To właśnie tak konstrukcja, czyli silnik S-01 wyznaczył na lata trendy polskiego motocyklizmu. Pierwsze motocykle Sokół 125 powstały drogą manufaktury w zakładach Apollo, znajdujących się na Śląsku (Czechowice-Dziedzice). Co ciekawe, kilka silników stworzono w zakładach Metalowych w Ustroniu Śląskim (przed wojną Brevillier Spółka A.Urban i Synowie).

Sokół 125. Najważniejsze informacje:

1. Produkcja Sokoła 125 rozpoczęła się w roku 1948 i trwała zaledwie do roku 1950!
2. Motocykl z technologicznego punktu widzenia oparty był o niemiecki motocykl DKW RT 125 – oczywiście z pewnymi zmianami.
3. Sokół 125 powstał w zaledwie 2000 egzemplarzy. Moce przerobowe skupiono na motocyklu SHL M 02, który był łatwiejszy i tańszy w produkcji.
4. Sokół 125 był nowocześniejszym motocyklem niż SHL – nie miał szansy na sukces w tamtej rzeczywistości.
5. Początkowo Sokół 125 miał powstawać w okolicach Katowic. Finalnie jego produkcję rozpoczęto w zakładach PZS w Warszawie.
6. Silnik S01 (w ramie motocykla Sokół 125) był pierwszym wyprodukowanym po wojnie polskim silnikiem.

DKW RT 125 kopiowano nie tylko w Polsce!

Zanim przejdziemy do dalszych historii związanych z polskim Sokołem 125, to warto wspomnieć, że z projektu DKW RT 125 skorzystał również Harley-Davidson, który opracował w swoich zakładach model Hummer. Mało kto dzisiaj wie, że nawet Yamaha skosztowała rozwiązań DKW i tuż po wojnie opracowała projekt motocykla YA-1. To nie wszystko. DKW RT 125 pojawiło się również w Wielkiej Brytanii jako BSA Bantam 125, we Włoszech jako Morini Turismo 2T czy ZSRR jako Moskwa R1A. Jak widzicie popularność tego jednośladu była ogromna!

Tak o motocyklu DKW RT 125 pisał w roku 2001 Pan Rafał Dmowski na łamach magazynu “Świat motocykli” (nr 11, listopad):

Jednym z najbardziej znanych na całym świecie motocykli DKW, był model RT 125. To właśnie ten pojazd powielany przez wielu producentów przyczynił się do zmotoryzowania świata po zakończeniu II wojny.

Firma DKW opracowała pod koniec lat trzydziestych nowoczesny model lekkiego i taniego motocykla klasy 125. DKW RT 125 miał lekką i wytrzymałą ramę zamkniętą, spawaną z rur stalowych. Koła z bębnowymi hamulcami o niewielkiej średnicy zaopatrzono w cienkie ogumienie, zapewniające małe opory toczenia. Tylko przednie koło wyposażono w resorowanie za pomocą widelca trapezowego, wykonanego z wytłoczek blaszanych. Najciekawszym elementem tego motocykla był silnik zblokowany we wspólnej aluminiowej obudowie wraz ze skrzynią biegów i mokrym wielotarczowym sprzęgłem. Napęd z wału korbowego na sprzęgło przenosił jednorzędowy łańcuch. Sprzęgło sterowane ręcznie, wyłączane była za pośrednictwem linki współpracującej z mechanizmem ślimakowym, umieszczonym w prawej pokrywie silnika. Śruba ślimaka działała na dzielony popychacz zakończony grzybkiem, pracujący w wierconym wałku głównym skrzyni biegów. Skrzynią biegów o trzech przełożeniach sterowała nożna dźwignia umieszczona współosiowo z dźwnignią rozrusznika.
Na prawym czopie wału korbowego umieszczono prądnicę prądu stałego. Motocykl wyposażono w zapłon akumulatorowy. Maksymalna moc silnika DKW RT 125 wynosiła 5 KM przy 5000 obr./min.

Cechami charakterystycznymi tego pojazdu była lekka, zwarta konstrukcja, zadziwiająca wytrzymałość. Niezwykła poręczność motocykla sprawiła, że jeszcze przed wybuchem wojny zapisał on chlubną kartę w sporcie. Specjalnie przygotowane egzemplarze tego modelu, posiadające suwakowe zawieszenie tylnego koła, startowały w “sześciodniówce”.

Obejrzyj również nasz film o motocyklu WSK:

Ważne jednak dla nas pozostają dwa fakty. Produkcja Sokoła 125 rozpoczęła się w roku 1948 i trwała równolegle z produkcją motocykla SHL M02. Między warszawską fabryką motocykli a kieleckimi zakładami SHL rozpoczął się wyścig pt. “kto pierwszy”. Premiera motocykla odbyła się 22 lipca 1947 w trzecią rocznicę ogłoszenia Manifestu Lipcowego. Tego dnia zaprezentowano dwa motocykle: najpierw Sokół 125, a potem SHL M02. Dygnitarze podjęli decyzję o jak najszybszym rozpoczęciu produkcji. Warto jeszcze nadmienić, że początkowo zakłady, które miały zająć się produkcją pierwszego powojennego motocykla w Polsce, znajdowały się na osiedlu Wirek w Katowicach. Finalnie jednak produkcję przeniesiono do Państwowych Zakładów Samochodowych w Warszawie.

Sokół 125. Motocykl zbyt dobry dla komuny…

Produkcja Sokoła 125 ruszyła pełną parą wiosną 1948, jednak szybko okazało się, że kieleckie zakłady są bardziej wydajne. Wynikało to bezpośrednio z przestrzeni użytkowej w jakiej powstawały motocykle. W Suchedniowskiej Hucie Ludwików motocykle produkowano jeszcze przed II wojną światową. Dzięki temu przestrzeń fabryki była przygotowana do wielkoformatowej produkcji. Zupełnie inaczej było z PZS w Warszawie.

Myślicie, że tylko to zadecydowało o większej popularności i przetrwaniu motocykli SHL, podczas gdy produkcję Sokoła 125 szybko ograniczono? No nie. Największy wpływ na większą przepustowość kieleckiej fabryki miały zmiany konstrukcyjne, które powzięli konstruktorzy SHL. Przede wszystkim SHL zastosowała ramę spawaną z profili stalowych (zupełnie jak w przedwojennej setce, tzn. SHL 98), podczas gdy Sokół był osadzony na ramie spawanej z ciągnionych rur stalowych (to rozwiązanie bliższe było oryginału, ale droższe i trudniejsze w produkcji – konieczny był import materiału zza granicy. Sokół był maszyną pełniejszą, bardziej nowoczesną i cywilizowaną, a to oznacza, że nie miał szans w walce z komunistyczną wizją świata. Finalnie zakończyło się to tak, że w roku 1950 porzucono produkcje Sokołów 125 i wszystkie siły włożono w produkcję motocykla SHL.

Przeczytaj również:

Sokół 1000 CWS M111 (1934–1939): prawdziwie polski motocykl. Historia, dane techniczne, ciekawostki, informacje, zdjęcia

Czy to oznacza, że dni PZS przy ulicy Mińskiej były policzone? Trochę tak, a trochę nie. W roku 1952 do stolicy przeniesiono produkcję motocykl SHL M 04. W Państwowych Zakładach Samochodowych w Warszawie utworzono komórkę, którą w 1951 roku nazwano Warszawską Fabryką Motocykli. Dwa lata po przeniesieniu produkcji motocykla SHL M 04 do Warszawy nastąpił przełom – na zbiornikach produkowanych tam motocykli pojawił się napis WFM. Tak powstał model WFM  M06! W międzyczasie produkowano model przejściowy M05.

Sokół 125. Najważniejsze różnice między DKW RT 125:

1. Sokół 125 posiadał zapłon iskrowy, podczas gdy oryginał wyposażony był w zapłon bateryjny.
2. Obniżono stopień sprężania, aby silnik lepiej radził sobie z gorszym paliwem.
3. W związku ze zmianami związanymi ze stopniem sprężania, motocykl otrzymał inny gaźnik. To wszystko przełożyło się na inną moc silnika.
4. Sokół 125 posiadał zbiornik paliwa oraz błotniki o innym kształcie.
5. Instalacja elektryczna była prostsza niż w DKW RT 125.